Guru Angad uses the metaphor of sunlight and moonlight to highlight the significance of the Wisdom in all of our lives. In much literature and in many cultures around the world, the moon and sun are put in opposition to one another, representing anything from femininity and masculinity to darkness and light to competing sources of knowledge. This metaphor is about moving beyond those dichotomies. Guru Angad uses these sources of light, the sun and the moon that we see each day, as metaphors for other sources of knowledge that exist all around us. For Guru Angad, this is coming from personal experience. Guru Angad had other knowledge (religious and spiritual), and experiences with many other “suns and moons” or sources of knowledge, be they people or scriptures. But none of these sources of illumination provided Guru Angad with a transformation. Transformation can only happen through the Wisdom. The Wisdom came via Guru Nanak. Guru Angad compares other sources of knowledge to the Wisdom and shows them to be incomplete. Despite the existence of countless external sources of light — even if hundreds of moons and thousands of suns arose in the same sky — the darkness of ignorance cannot be removed from the human mind. No matter how many external sources of illumination we turn to, no matter how much we think we can make it through this life on our own, our lives can only be transformed through the Light of the Wisdom. It is through the Wisdom’s guidance that we can transform from ordinary human beings in utter darkness into beings who, through elevated conduct, have become like the One.
Salok revealed to the Second Embodiment, Guru Angad Sahib.
Even if hundreds of moons arise and thousands of suns ascend into the sky; despite the presence of innumerable sources of light, without the Wisdom (Guru) there is complete ignorance (darkness).
Summary: In this salok, Guru Angad Sahib illustrates the importance of the Guru in the life of a human being. Despite the presence of innumerable external sources of light, the darkness of ignorance does not perish from the human mind. Life transforms only through the Guru. Only the Guru, with touch, like that of a philosopher’s stone, can transform an ordinary person into a being having IkOankar-like virtues and high conduct.
Second Embodiment.
If hundreds of moons arise, (and) thousands of suns ascend, (even with) there being so many sources emitting light, without the Guru there is extreme darkness.
In this salok, viatirek alaṅkār57 has been used to depict the Guru’s glory. Traditionally, light has been considered as a symbol of knowledge and darkness as a symbol of ignorance. The original source of light in creation is the sun; and the moon, the secondary source of light, is illuminated from the sun’s light. For this reason, allusions to wisdom and light are always made through the well-known comparison of the sun and the moon. In this salok, these common symbols are compared to the wisdom disseminated by the Guru in the form of illumination, and depicted as inferior.
Here, the usage of hundred for moon, and thousand for sun as numeral adjectives is also very creative, as it emphasizes the inferiority of well-known comparisons of sun-moon, the key sources of light, multiple times. The moon, the secondary source of light, has been shown to be smaller than the Guru only by a hundred times, while the sun, the fundamental source of light, has been shown to be a thousand times smaller than the Guru.
In the first line, the verb ‘ugavahi’ (they arise) has been used for moon, and ‘caṛahi’ (they rise) for sun.58 Because the meaning of both words is the same: ‘rising,’ it is ‘repetition of synonyms’.59
The use of the words ‘cānaṇ’ (light-sources) and ‘ghor andhār’ (extreme darkness) in the second line is also very creative. Through the usage of these mutually opposite-meaning words, the significance and intensity of the radiance of Guru bestowed inner-wisdom has been depicted with vigor.
It is also clear that the presence of a hundred moons and a thousand suns simultaneously is not possible. This is why the first line starts with ‘je’ (if) and the individual is asked to imagine such a unique situation. Similarly, in the second line, light emanating from such an extraordinarily exceptional situation has been described through the expression ‘ete cānaṇ’ (so many light sources).
On the other hand, the adjective ‘ghor’ (extreme) used in ‘gor andhār’ (extreme darkness) makes the depth and density of darkness even more intense. The second Sovereign implies that without the Guru, even such an incomparable state of light is equal to infinite darkness. The creative employment of all these words highlight the Guru’s importance and glory with great intensity.
The meter convention of this salok is 12+11 (first line) and 13+11 (second line). This can be categorized under a two line verse/couplet with 13+11 characters each (doharā chand).
ਮਹਲਾ ਦੂਜਾ, ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ, ਦੁਆਰਾ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤਾ ਸਲੋਕ।
ਭਾਵੇਂ ਅਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਸੈਂਕੜੇ ਚੰਨ ਵੀ ਉਦੈ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੂਰਜ ਵੀ ਚੜ੍ਹ ਪੈਣ; ਏਨੇ ਬਾਹਰ-ਮੁਖੀ ਚਾਨਣ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ, ਗੁਰ-ਉਪਦੇਸ਼ ਕਮਾਏ ਬਿਨਾਂ ਮਨੁਖੀ ਮਨ ਵਿਚ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਘੁੱਪ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਹੀ ਛਾਇਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਸਾਰ: ਇਸ ਸਲੋਕ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਮਨੁਖਾ ਜੀਵਨ ਲਈ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਰਸਾਈ ਹੈ। ਬੇਅੰਤ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਚਾਨਣ-ਸ੍ਰੋਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮਨੁਖੀ ਮਨ ਅੰਦਰੋਂ ਅਗਿਆਨ ਦਾ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜੀਵਨ ਪਲਟਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਹੀ ਆਪਣੀ ਪਾਰਸ-ਛੋਹ ਨਾਲ ਸਧਾਰਣ ਮਨੁਖਾਂ ਤੋਂ ਉਚੇਰੇ ਆਚਰਣ ਵਾਲੇ, ਦੈਵੀ-ਗੁਣ ਸੰਪੰਨ, ਉਤਮ ਮਨੁਖ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮਹਲਾ ਦੂਜਾ।
ਜੇ ਸੈਂਕੜੇ ਚੰਦ ਉਗ ਪੈਣ, ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹ ਜਾਣ ਹਜ਼ਾਰਾਂ। ਏਨੇ ਚਾਨਣ-ਸ੍ਰੋਤ ਹੁੰਦਿਆਂ (ਵੀ), ਗੁਰੂ ਬਿਨਾਂ ਘੁਪ ਹਨ੍ਹੇਰ (ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ) ਹੈ।
ਇਸ ਸਲੋਕ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ‘ਵਿਅਤਿਰੇਕ ਅਲੰਕਾਰ’58 ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰੰਪਰਾ ‘ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਤੇ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਨੂੰ ਅਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ‘ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਮੂਲ ਸ੍ਰੋਤ ਸੂਰਜ ਹੈ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਚੰਦਰਮਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਗੌਣ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਚੰਨ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਪਮਾਨਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਲੋਕ ‘ਚ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਿਆਨ ਰੂਪੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਸੂਰਜ-ਚੰਨ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਪਮਾਨਾਂ ਦਾ ਨੀਵਾਂਪਨ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਥੇ ਚੰਨ ਲਈ ‘ਸੌ’ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਲਈ ‘ਹਜ਼ਾਰ’ ਵਰਗੇ ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵੀ ਅਤਿਅੰਤ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਯੋਗ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਮੁਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਪਮਾਨਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇਪਨ ਨੂੰ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵਧਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਚੰਨ ਵਰਗੇ ਦੂਜੈਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸ਼੍ਰੋਤ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਸੌ ਗੁਣਾ ਛੁਟੇਰਾ ਵਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਸੂਰਜ ਵਰਗੇ ਮੂਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸ੍ਰੋਤ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰ ਗੁਣਾ ਨੀਵਾਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪਹਿਲੀ ਤੁਕ ਵਿਚ ਚੰਨ ਲਈ ‘ਉਗਵਹਿ’ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਲਈ ‘ਚੜਹਿ’ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।59 ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਇਕੋ ਹੀ ਅਰਥ ‘ਉਦੈ ਹੋਣ’ ਲਈ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਇਥੇ ‘ਪੁਨਰੁਕਤ ਵਦਾਭਾਸ’ ਅਲੰਕਾਰ60 ਹੈ।
ਦੂਜੀ ਤੁਕ ਵਿਚ ‘ਚਾਨਣ’ ਅਤੇ ‘ਘੋਰ ਅੰਧਾਰ’ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਬੜੀ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਰਸਪਰ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਆਤਮ-ਗਿਆਨ ਰੂਪੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚੰਡ ਤੇਜ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਤੀਬਰਤਾ ਨਾਲ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸੌ ਚੰਨਾਂ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰ ਸੂਰਜਾਂ ਦਾ ਇਕੋ ਵੇਲੇ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲੀ ਤੁਕ ‘ਜੇ’ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁਖ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਅਦੁੱਤੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਦੂਜੀ ਤੁਕ ਵਿਚ ਐਸੀ ਅਦੁੱਤੀ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਅਸਧਾਰਣ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ‘ਏਤੇ ਚਾਨਣ’ ਕਹਿ ਕੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ‘ਘੋਰ ਅੰਧਾਰ’ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ‘ਘੋਰ’ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਸੰਘਣਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਅੰਕਰ ਰੂਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਆਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਸਧਾਰਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵੀ ਅਨੰਤ ਅੰਧਕਾਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਗੁਰੂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾ ਨੂੰ ਅਤਿਅੰਤ ਪ੍ਰਬਲਤਾ ਨਾਲ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਸਲੋਕ ਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿਧਾਨ ੧੨+੧੧ (ਪਹਿਲੀ ਤੁਕ) ਅਤੇ ੧੩+੧੧ (ਦੂਜੀ ਤੁਕ) ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਦੋਹਰਾ ਛੰਦ ਅਧੀਨ ਰਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
Commentary
Interpretive Transcreation